Đọan kết – có thể thẳng thắn nói rằng, ở Nga đang phát triển rất mạnh các thế lực dân tộc chủ nghĩa, bành trướng sô vanh và phát xít tàn bạo.

– Năm 2016 là năm đánh dấu 25 năm kể từ khi Liên Xô sụp đổ.Ông đã từng là một trong những người tham gia các sự kiện, ông đã là thành viên của nhóm nghị sỹ liên quốc hội, đã làm việc trong các Xô viết tối cao của Liên Xô. Sau đó, có một quá trình thanh lọc, phản đối Stalin, nhưng bây giờ, sau 25 năm, tại Nga và trên một phần của Ukraina, ở Donbass,đang hồi sinh phong trào tôn sùng phục hồi Liên Xô và cá nhân Stalin. Khi đó, điều này tưởng như là không thể. Theo ông, tại sao nó lại nảy sinh và phát triển mạnh?

“Putin một mặt tuyên bố nhân dân Ukraina là người anh em, mặt khác trên thực tế tiến hành hủy diệt và mong muốn sự hủy diệt dân tộc này.

– Bạn đã động chạm đến một câu hỏi rất đau đớn đối với tôi, một câu hỏi mà rất khó giải thích sao cho hợp lý. Tôi đã sống qua những thời kỳ huy hoàng nhất, khi tôi còn là một thành viên nhóm các đại biểu liên vùng trong Xô viết tối cao của Liên Xô mà Sakharov là người lãnh đạo. Tôi nhớ rõ cuộc họp của chúng tôi với ông ta. Tôi nhớ khi tôi đem đến cho ông chữ ký, hàng chục ngàn chữ ký của người dân Ukraina ủng hộ Sakharov, đã được trao tận tay ông ây – đó là khoảng một tuần trước cái chết sớm của ông. Tôi quyen biết Elena Bonner. Tôi đã gặp gỡ nhiều lần với Boris Yeltsin, người mà tôi tôn trọng và tiếp tục tôn trọng, cho dù có rất nhiều dị nghị xung quanh tên tuổi của ông ấy. Đó là cả một khoảng thời gian lãng mạn, chúng tôi tất cả đều tin rằng khi Ukraina sẽ là một nhà nước độc lập, chúng tôi sẽ là một khối đoàn kết. Ôi Chúa ơi, không ai có thể ngờ rằng nước Nga có thể tiến hành chính sách đế quốc thù địch chống lại Ukraina! Và tại sao lại như vậy? Bây giờ rất khó giải thích. Chúng tôi khi đó chưa trưởng thành về chính trị, chưa trải qua những cái lọc lõi của đế quốc già cỗi để trở nên già dặn khôn ngoan hơn. Và tôi lần đầu tiên trong đời, được nhìn thấy những con người mà tôi hiểu là đại diện cho đế quốc Nga. Sau đó tôi bắt đầu nhận ra rằng vấn đề không chỉ là chế độ cộng sản, chế độ mà đã đem đến cho đất nước, cho nhân dân nỗi bất hạnh lớn. Tôi đã gặp những người mà đã thích nghi với sự độc lập của Nga và tiếp tục tôn thờ những tư tưởng đế quốc, tôi cho rằng, đó là sự tôn thờ về chủng tộc, coi mình trên cả những dân tộc khác, những người mà tiếp tục tôn thờ các hệ tư tưởng của chủ nghĩa cứu thế của Nga, Rome thứ ba. Và sau đó tôi nhận ra một chân lý rằng dù sao sự hủy diệt của ý thức hệ cộng sản, sự xóa xổ nó ra khỏi các giai đoạn của lịch sử không giải quyết tất cả các vấn đề mà đang đặt ra trước toàn thể nhân dân Nga.

Người dân Ukraina, cho dù có nhiều những thiếu sót, tội lỗi lớn và nhỏ, nhưng đã không bị nhiễm virus đế quốc – đó hoàn toàn là dân tộc khác. Đây cũng chính là điều mà ông Putin không hiểu ra.

Putin, người mà luôn tuyên bố dân Ukraina là người anh em, là người một nhà, một dân tộc, nhưng trên thực tế mong muốn tiêu diệt và dã tâm tiến hành hủy diệt dân tộc đó. Đây cũng là một dạng hành động theo công thức của Hitler Ein Volk, Ein Reich, Ein Quốc trưởng. Đó là một công thức có dòng tên như vậy: nếu anh càng ghét dân tộc này, anh càng làm ra vẻ yêu mến và tôn trọng họ. Điều này thật đáng sợ!.

“Nhà lãnh đạo chính, tôi gọi ông ta là người cai trị của nước Nga Trắng, ông ta đã lớn lên trong những hệ tư tưởng của Đức Quốc xã

Bạn hỏi tại sao lại như vậy. Bởi vì virus bành trướng đã được đặt nền móng từ thời Stalin, khi Stalin nâng ly chúc mừng cho những người Nga vĩ đại. Khi đó, đã bắt đầu xuất hiện những tư tưởng này. Nó đã được tạo ra bởi chủ nghĩa Sô vanh: Moscow là trung tâm của thế giới, Moscow tỏa sáng, tất cả các nước cộng hòa khác đều bị sắp xếp qua các cấp bậc.

Tôi có cảm tưởng rằng dường như những hạt giống đế chế đó đã được gieo mầm. Chúng tồn lại và lớn bùng lên trên miền đất mới. Tất nhiên, một tập hợp các thất bại, những thất bại đau đớn, những hồi tưởng về sự vĩ đại được thổi phồng lên khi Đế chế, từ Berlin cho đến Bắc Kinh, nâng tiêu chuẩn cuộc chiến của họ bằng cách thí mạng không thương tiếc hàng triệu con người – đó là tất cả những quảng cáo thổi phồng.

Những gì được coi là vĩ đại trong quan niệm của một số người thì thực ra nó không phải là như vậy, tuy nhiên, nó đóng một vai trò lớn. Vâng, chính cảm giác của sự thất bại cũng đóng một vai trò – đó là một tập hợp các Weimar của nước Đức. Khi tôi còn là đại sứ Hoa Kỳ, hàng ngày tôi thường đi bộ đến trụ sở của Bộ Ngoại giao, ở đó mọi người hay nêu tấm gương của nước Nga. Rằng nước Nga là đất nước dân chủ, nước Nga đang tự do hóa nền kinh tế, rằng nước Nga đang tiến về phía trước. Họ tin tưởng và đặt cược vào nước Nga.

Rất nhiều người Mỹ lúc đó đã nhầm- họ đặt cuợc vào nước Nga như một quốc gia đang phát triển mạnh, như một quốc gia sẽ tôn trọng tự do dân chủ. Họ thực đã tin tưởng và đặt cược rất nhiều tiền, lập ra các quỹ khác nhau, nỗ lực một cách ngây thơ để nâng cấp nước Nga. Họ đã kết nạp nước Nga vào G 8.

Tất cả những nỗ lực này là hoàn toàn vô dụng, bởi vì ở Nga, có thể thẳng thắn nói rằng, ở Nga đang phát triển rất mạnh các thế lực dân tộc chủ nghĩa, bành trướng sô vanh và phát xít tàn bạo.

Và nhà lãnh đạo chính, tôi gọi ông là kẻ cai trị của nước Nga trắng, đã lớn lên trên nền những tư tưởng của Hitler. Trong một bài báo gần đây, tôi đã viết tương đối rõ về quan điểm này. Bởi vì có một cuốn sách nổi tiếng như vậy ra đời vào năm 1940, được công bố tại London có tên là “Những con thú từ vực thẳm”, trong đó Hermann Rauschning có kể về các cuộc trò chuyện với Hitler. Hermann Rauschning là một nhân vật của đảng Quốc xã, một người bạn của Hitler, sau đó thay đổi quan điểm của mình, ông di cư sang Anh và xuất bản cuốn sách này. Hitler đã thực sự tạo ra một hình mẫu của cuộc chiến tranh lai (Hybrid war). Thật đáng ngạc nhiên: khi bạn đọc quyển sách này, bạn sẽ gặp nhiều điều đáng sợ, vì nó đã được phát triển cụ thể từ thời Đức quốc xã. Dưới đây là tất cả những điều đó – đó là hiện tượng kỳ lạ của sự hồi sinh của chủ nghĩa phát xít mang hình bóng của nước Nga, đây là điều rất khủng khiếp. Tất nhiên, chúng tôi đã rất ngây thơ khi nghĩ rằng dân chủ luôn dành giành chiến thắng. Thật không may, có hàng triệu người ở Ukraina và cả ở Nga, những người ủng hộ Gorbachev, ủng hộ công cuộc cải tổ, dân chủ. Cuối cùng họ cũng bị thất vộng và bị loại bỏ ra khỏi các quá trình chính trị.

– Tôi muốn quay trở lại dự báo của ông, mà chúng ta đã thảo luận ngay từ đầu – năm 2017. Thật vậy, vào những năm 80 đã có những yếu tố tương tự, đó là một cuộc chiến tranh bất công ở Afghanistan, giá dầu mỏ đã giảm khá mạnh, nhưng cũng có một yếu tố khác đó là các phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc Liên Xô và mong muốn của giới Elit thiết lập nhà nước của họ, trong đó Ukraina là nơi diễn ra đầu tiên.

Nếu chúng ta nói về khả năng của sự sụp đổ của Nga, mà yếu tố thứ ba hiện tại chưa xuất hiện, có thể nghĩ rằng nó chỉ xuất hiện ở Bắc Caucasus. Liệu có không một cuộc đảo chính mà không tính đến yếu tố thứ ba này?

– Trong hoàn cảnh lịch sử mới, chưa chắc có thể tìm được một cách hiệu quả các yếu tố mà đóng một vai trò trong quá khứ. Tôi đồng ý với bạn, tất nhiên, đó là một yếu tố rất lớn – phong trào giải phóng dân tộc, đặc biệt là ở một nước cộng hòa lớn của Liên Xô, như là Ukraina. Tôi đồng ý với bạn. Nhưng tôi nghĩ rằng sẽ xuất hiện những yếu tố mới.

Hiện tại yếu tố rất quan trọng và đáng sợ chính – đó là Đạo hồi giáo. Tôi bết được rằng Tatarstan thuộc Nga không muốn phá vỡ mối quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ – đây là điều rất thú vị. Có vẻ như tất cả mọi thứ đều trực thuộc một vị cai trị tối cao duy nhất, hóa ra không phải như vậy.

Rất khó khăn để nói ra và làm một dự đoán xem nhân tố nào sẽ đóng vai trò là lực lượng chủ đạo. Bây giờ tôi chưa nhìn thấy ngay cả một nhà lãnh đạo. Chúng ta đừng quên rằng tại thời điểm Gorbachev đã nảy sinh một nhà lãnh đạo mạnh mẽ – ông Yeltsin, người mà đã tập hợp xung quanh mình lực lượng tự do. Hiện tại chưa xuất hiện một nhà lãnh đạo tương lai như vậy. Thật khó có thể nêu tên ai đó. Nhưng có hàng ngàn kịch bản khác nhau, từ nỗ lực đảo chính của Ủy ban khẩn cấp đến cuộc đảo chính cung đình hoặc một số kịch bản hoàn toàn mới chưa từng diễn ra trong lịch sử.

Khó nói. Nhưng năm 2016 sẽ là năm quyết định, năm bản lề để tiếp cận định mệnh của năm mười bảy.

Nguyễn Hoàng Lân chuyển ngữ theo svoboda.org