Sau khi thôi chức Thủ tướng Anh khoảng một năm, tháng 11/1991 bà Margaret Thatcher sang thăm Mỹ. Ngày 18, với tư cách khách danh dự, bà được mời tới nói chuyện tại Hội nghị của Viện Dầu mỏ Mỹ (American Petroleum Institute, API) đang họp ở Houston (trước khi chuyển sang làm chính trị, bà Thatcher từng là một chuyên gia hóa học). Dưới đây là một số nội dung chính trong bài nói chuyện kéo dài chừng 45 phút của bà.

Liên Xô là quốc gia tạo ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với thế giới phương Tây. Tôi không nói về sự đe dọa quân sự, vì xét về bản chất mối đe dọa đó không tồn tại. Các quốc gia [phương Tây] chúng tôi được trang bị tốt, kể cả vũ khí hạt nhân.

Tôi muốn nói về mối đe dọa kinh tế. Với nền kinh tế kế hoạch kết hợp cùng các biện pháp kích thích về tinh thần và vật chất, Liên Xô đạt được những chỉ tiêu kinh tế cao. Tốc độ tăng trưởng GNP cao gần gấp đôi nước chúng tôi. Nếu xét tới nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú của họ, giả thử nền kinh tế ấy được vận hành hợp lý thì Liên Xô hoàn toàn có khả năng đẩy chúng tôi ra khỏi thị trường thế giới. [………]

Bởi vậy chúng tôi phải luôn luôn hành động nhằm làm suy yếu nền kinh tế của Liên Xô, gây ra các khó khăn kinh tế tại nước này, nơi cuộc chạy đua vũ trang đóng vai trò chủ yếu.

Một mặt quan trọng trong chính sách của chúng tôi là quan tâm tới các nhược điểm trong Hiến pháp của Liên Xô. Hiến pháp này về hình thức đã tạo điều kiện cho bất cứ nước cộng hòa nào thuộc liên bang nếu có nguyện vọng thì có thể nhanh chóng rút ra khỏi Liên bang Xô-viết thông qua quyết định của Xô-viết Tối cao (tương đương Quốc hội – NBT) nước cộng hòa đó và bằng một đa số đơn giản [của các đại biểu Xô-viết Tối cao].

Sự thực là do vai trò kiên định của Đảng Cộng sản và của các cơ quan an ninh, quyền lợi đó [quyền rút ra khỏi Liên bang] trên thực tế đã không thể thực hiện. Nhưng nét đặc thù này của Hiến pháp Liên Xô đã tạo ra cho chính sách của chúng tôi những khả năng tiềm tàng trong tương lai.

Đáng tiếc là, bất chấp những cố gắng lâu dài của chúng tôi, tình hình chính trị của Liên Xô vẫn ổn định trong thời gian dài. Chúng tôi rơi vào một tình huống khó khăn, nhưng chúng tôi đã nhanh chóng nhận được một báo cáo về sự qua đời sớm của nhà lãnh đạo Liên Xô[1] và về khả năng lên cầm quyền (với sự giúp đỡ của chúng tôi) của một người mà qua đó chúng tôi có thể thực hiện ý định của mình trong lĩnh vực này. Đây là nhận định của các chuyên gia của tôi. Tôi thường xuyên hỗ trợ việc hình thành một nhóm chuyên gia giỏi về vấn đề Liên Xô và khi tình hình có nhu cầu, nhóm này khuyến khích các chuyên gia về Liên Xô di cư [sang phương Tây].

Người đó là Mikhail Gorbachev. Các chuyên gia chúng tôi đánh giá ông này là người thiếu cẩn trọng, dễ dàng chịu tác động từ bên ngoài, và rất có tham vọng. Gorbachev có quan hệ tốt với hầu hết giới tinh hoa chính trị Liên Xô, vì thế với sự giúp đỡ của chúng tôi, ông ta có khả năng lên nắm quyền.

Hoạt động của Mặt trận Nhân dân[2] không đòi hỏi đầu tư lớn: chỉ cần cung cấp kinh phí mua máy sao chụp và tài trợ cho các nhân viên Mặt trận. Dẫu sao chi phí tài trợ cho cuộc bãi công dài ngày của thợ mỏ Liên Xô tốn kém hơn nhiều. Các chuyên gia của chúng tôi tranh luận nhiều về vấn đề có nên cử Boris Yeltsin làm nhà lãnh đạo Mặt trận Nhân dân hay không, xét tới triển vọng ông ta có thể được bầu vào Xô-viết Tối cao của Liên bang Nga, nhằm đối trọng với ban lãnh đạo của Gorbachev.

Hầu hết các chuyên gia đều phản đối việc đề cử Yeltsin do xét tới cá tính đặc biệt và quá khứ của ông ta.

Thế nhưng chúng tôi đã tiến hành các cuộc tiếp xúc, thỏa thuận và quyết định đề cử Yeltsin đã được tán đồng. Tuy gặp những khó khăn lớn nhưng Yeltsin đã được bầu làm Chủ tịch Xô-viết Tối cao Nga và lập tức thông qua bản tuyên bố về chủ quyền của nước Nga.

Nguyễn Hải Hoành (theo nghiencuuquocte.org)

Ghi chú của người dịch: Bản tiếng Anh chúng tôi dùng để dịch lấy từ một blog có tên Mamchenkov, với đầu đề “Liên Xô là quốc gia đe dọa nghiêm trọng … ”. Do chưa tìm được bản gốc trong các hồ sơ lưu trữ của Quỹ M. Thatcher, nên chúng tôi chưa thể khẳng định tính chính xác của bài này. Tác giả Павлов cho biết đây là tổng hợp ghi chép của các đoàn viên đoàn đại biểu dầu khí Liên Xô (mà ông là một thành viên) dự hội nghị của Viện Dầu mỏ Mỹ (API) họp ở Houston tháng 11/1991. Hôm đó bà Thatcher đến nói chuyện mà không được báo trước là đoàn Liên Xô có mặt tại hội nghị này, vì thế có thể bà đã nói “hớ”, do đó bài nói này không được báo đài Anh, Mỹ đăng tải và hồ sơ của Quỹ M.Thatcher cũng không giữ lại. Bản tiếng Nga có thêm một số chi tiết không có trong bản tiếng Anh của Mamchenkov. Bài này đã gây ồn ào trong dư luận Nga hồi đó. Tuy nhiên, như đã nói, mức độ xác thực của các thông tin trong bài vẫn chưa được khẳng định. 

—————-

[1] Ý nói cái chết sớm của Tổng Bí thư ĐCSLX Konstantin Chernenko, mới nhậm chức được hơn một năm (13/2/1984~10/3/1985) đã qua đời ở tuổi 73.

[2] Popular Front : một tổ chức thành lập tại các nước Cộng hòa Xô viết vùng Baltic vào cuối thời kỳ Gorbachev, với khẩu hiệu “đòi chủ quyền, đòi độc lập”.