Nga đang điều hàng chục ngàn quân đến các căn cứ quân sự gần biên giới Ukraina và tiến hành các cuộc tập trận quân sự làm dấy lên lo ngại một cuộc xâm lược của Nga sắp xảy ra.
Những nỗi sợ hãi đang bị thổi phồng và nhiều người đã bỏ qua yếu tố quan trọng làm chùn bước ý định xâm lược của Putin đó là: Quân đội Ukraina ngày nay khác xa từ thời kỳ đổ nát hay chí khí chiến đấu bạc nhược như năm 2014.
Năm 2014 chính quyền Viktor Yanukovych nằm trong quỹ đạo của Moscow bị sụp đổ dưới áp lực của đa số người dân Ukraina muốn hướng về phương Tây. Đáp lại Nga đã xâm lược bán đảo Crimea và khuấy lên cuộc nổi dậy ở Donbass chống lại Kiev. Theo sự nhận định chủ quan của Điện Kremlin cho rằng chính quyền mới Kiev sẽ nhanh chóng sụp đổ và sẽ từ bỏ mong muốn của người dân để quay trở lại quỹ đạo của Moscow. Tuy nhiên mọi nhận định của Moscow đã bị sai lệch hoàn toàn: Ukraina đã đứng dậy chống lại Nga – Putin và tiếp tục khẳng định con đường người dân đã đinh.
Tuy nhiên quân đội Ukraina khi đó rất yếu: Mỗi lần tấn công để giải phóng Donbas là vấp phải sức mạnh của quân đội Nga và đều bị phá vỡ.
Qua mỗi thất bại và mỗi thời gian qua đi quân đội Ukraina trở nên vững mạnh, tự tin hơn và là vật cản mà Putin khó có thể bước qua. Một phần đó là nhờ vào sự giúp đỡ quân sự từ Mỹ. Nếu Putin quyết định mạo hiểm trong cuộc phiêu lưu quân sự lớn ông sẽ phải trả cái giá rất lớn.
Người Nga hiểu điều này vì vậy những động thái quân sự của họ chỉ là nhồi thêm áp lực đối với Kiev – và là sự chuẩn bị nếu quân đội Ukraina cảm thấy đủ mạnh để cố gắng giải phóng Donbass bằng vũ lực.

Năm 2014 Quân đội Ukraina là một mớ hỗn độn

Sau hơn hai thập kỷ độc lập với nền công nghiệp lạc hậu và quy mô tham nhũng quá lớn làm nền kinh tế luôn trong tình trạng bấp bênh không bền vững. Ngân sách dành cho quân sự gần như chỉ là tượng trưng, chính vì vậy đã làm quân đội mất hết sức mạnh, lạc hậu, nhỏ, yếu và mất tinh thần. Rất nhiều các thiết bị quân sự có từ thời Liên xô vào những năm 1990 thậm chí vào những năm 1980.
Quân đội Ukraina càng trở nên rối loạn khi Yanukovic bị lật đổ năm 2014 vì những bất đồng nội bộ và nó trở nên rõ ràng khi các “đại lý” và cảm tình viên của Nga bắt đầu hiện thân.
Điều này đã được giải thích tại sao quân đội Ukraina đã không chiến đấu (chính xác là không thể) chống lại “người đàn ông nhỏ màu xanh” không đeo phù hiệu của Nga để giúp nước này ung dung như kẻ vô can trong sự sáp nhập bán đảo. Những tổn thất lớn đối với quân đội Ukraina như người đứng đầu Hải quân đã đào thoát để phục vụ cho quân đội Nga. Mặc dù trên giấy tờ Ukraina có 125 ngàn binh sĩ nhưng chỉ có 6000 người là trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu.
Điều đó cũng được lý giải tại sao ban đầu cuộc chiến chống lại kẻ ủy nhiệm của Nga trong Donbass (phần lớn là lực lượng dân quân được hỗ trợ bằng sự đóng góp của đầu sỏ chính trị địa phương) đã gặp muôn vàn khó khăn và không có thắng lợi.
Một số tỏ ra vô cùng rối loạn, mặc dù nhiều người đã chiến đấu quyết liệt và dũng cảm. Nhưng dù bằng cách nào chưang nữa cũng không thể lấp đầy chỗ trống ban đầu năm 2014 khi quân đội Ukraina thường xuyên trong tình trạng lộn xộn. Điều đó được mô tả qua các lực lượng vũ trang không được thống nhất như lực lượng trực thuộc Bộ nội vụ, Quốc phòng và những đội quân tư nhân độc lập.
Tuy nhiên tình hình ở Kiev ngày càng ổn định và vào đầu năm 2015 sự quy củ được bắt đầu khi các đơn vị tình nguyện sáp nhập vào Bộ Quốc phòng và Bộ Nội vụ mặc dù còn một số đơn vị vẫn đứng ngoài. Nhìn chung trong khi năm 2015 là năm tồi tệ của Ukraina khi họ thất bại ở Debaltseve và đây được cho là năm bản lề của quân đội.

Quân đội Ukraina hôm nay lớn hơn, mạnh mẽ hơn và có kinh nghiệm hơn

Quân số của lực lượng vũ trang Ukraina hiện nay khoảng 250.000 người trong đó chỉ có hơn 40.000 lính không chuyên. Tình nguyện viên chiếm 75% tổng số lượng binh sĩ, nhưng nòng cốt trong quân đội vẫn là các cựu chiến binh.
Khoảng 50.000 binh sĩ được triển khai xung quanh khu vực ATO (hoạt động chống khủng bố) ở vùng Donbass và sẽ nhanh chóng huy động thêm 50.000 người lúc cần thiết. Ukraina có lực lượng bán quân sự thuộc Bộ nội vụ, biên phòng, cơ quan an ninh SBU tổng số khoảng 40.000 quân. Ngoài ra còn có thêm lực lượng dự bị hoảng 80.000 quân cùng cảnh sát chống bạo động 15.000, cùng lực lượng phản ứng nhanh (đội SWAT), cảnh sát vũ trang tương tự sẽ được huy động và triển khai nhanh chóng nếu xảy ra chiến tranh chính thức..
Nhưng việc bảo vệ lãnh thổ không chỉ riêng về quân số mà còn phải nói tới các yếu tố khác như trang bị vũ khí khí tài quân sự và ngân sách dành cho quân đội. Hiện nay Ukraina dành hơn 2,5% GDP cho quốc phòng, so với 1% trước chiến tranh. Tất nhiên con số 2,5% GDP vẫn khá thấp, nhưng dù sao đây là sự cố gắng và là ưu tiên hàng đầu của Kiev.
Quân đội Ukraina cũng trau dồi kinh nghiệm qua các cuộc giao tranh và tích lũy qua các trận đánh xe tăng, đánh bộ binh với quân đội Nga. Họ cũng đã đối phó rất hiệu quả trước các mục tiêu giả và tác chiến điện tử hiện đại của quân đội Nga.
Cùng với đó là các cố vấn quân sự của Mỹ và Nato đã được cử đến Ukaine để huấn luyện rất hiệu quả cộng với kinh nghiệm trong cuộc chiến ở miền Đông đã giúp họ mạnh hơn hẳn. Mỹ đã cung cấp các loại vũ khí phi sát thương như áo giáp, mũ bảo hiểm, kính quan sát ban đêm và xe Humvee. Mặc dù vậy Mỹ vẫn bảo lưu quan điểm không gửi vũ khí sát thương như tên lửa Javalin chống tăng kể cả Moscow đang leo thang chiến tranh.

Nếu Nga xâm lược sẽ nhanh chóng biến thành sự bế tắc đẫm máu

Phải nói rõ ràng rằng đây không phải là đội quân có thể chống lại người Nga. Nhưng là lực lượng khác xa so với năm 2014 khi Nga đã gây một cú sốc kinh hoàng muốn tấn công để tạo thành một “cây cầu đất” nối liền lãnh thổ ly khai chạy đến bán đảo bị chiếm đóng Crimea. Hoặc thậm chí Kiev không biết Nga sẽ tiếp tục thực hiện những gì.
Sự tự tin và khả năng của quân đội Ukraina trong việc phòng thủ bảo vệ lãnh thổ đã nói lên Kiev đang thổi phồng mối đe dọa để giữ nguyên sự giúp đỡ của quốc tế và sử dụng nó như một lợi thế trong việc phòng thủ chống lại sự xâm lược của Nga. Ukraina nói rằng Moscow đang tập trung lượng lớn binh sĩ khoảng 40.000 tại Crimea và coi đây là lực lượng xâm lược tiềm năng. Điều này có cái gì đó như một sự cường điệu nhưng không rõ ràng vì Ukraina có thể triển khai quân đội để phòng thủ mà không phải kéo giãn các lực lượng từ nơi khác đến.
Ngay cả khi người Nga muốn tấn công tổng lực sẽ không thể nhanh chóng hoặc dễ dàng chiếm lược lợi thế. Chiến thuật của người Nga là dựa vào hỏa lực mạnh, quân số vượt trội và các máy bay oanh kích với cường độ cao nhưng vấn đề lớn đối với họ là hậu cần phục vụ cho một chiến dịch kéo dài, chắc chắn Nga sẽ khó có thể duy trì.
Nga áp dụng chiến lược thích hợp nhất là việc duy trì áp lực bằng những cuộc tập trận, dàn quân ở biên giới và cho những người ly khai quấy rối để làm suy yếu Ukraina. Nga hiểu rằng xâm lược lãnh thổ sẽ dễ dàng hơn là giữ và đồng hóa nó. Mặt khác Nga sẽ phải đối mặt với lệnh trừng phạt khốc liệt hơn, cũng như sẽ thuyết phục Mỹ gửi vũ khí sát phòng thủ sát thương hỗ trợ cho Ukraina, đặc biệt là chiến cơ và tên lửa diệt tăng.
Người Nga cũng hiểu điều này. Có rất ít bằng chứng họ đang có kế hoạch chuẩn bị cho cuộc tấn công lớn. Những dấu hiệu gần đây cho thấy có thể họ đang chuẩn bị phản ứng lại khả năng ngày càng mạnh của Quân đội Ukraina. Ông Michael Kofman thuộc Trung tâm Wilson khẳng định rằng Moscow đang lo ngại “một kịch bản giống như Croatia” đó là Ukraina phong tỏa khu vực ly khai và xây dựng quân đội đủ mạnh để giải phóng các khu vực này trong một vài năm.
Một vài năm đã cho Moscow thấy cảm giác về cuộc chiến Donbas. Trước đây Nga nghĩ rằng sẽ đánh nhanh rút gọn, giống như một cuộc biểu tình chóng vánh nhanh chóng buộc Ukraina phải chấp nhận đầu hàng chính trị và trở lại khu vực ảnh hưởng của Nga. Nhưng Ukraina kiên quyết khước từ và họ ngày càng tự tin về quân sự. Mặc dù quân sự Nga vẫn lớn hơn và mạnh mẽ hơn nhưng họ phải trải dài ở nhiều khu vực khác nhau từ đưa quân vào cuộc chiến tranh dân sự luẩn quẩn ở Syria để bảo vệ Assad, dàn quân ở biên giới từ Phần Lan đến Bắc Triều Tiên và đặc biệt là phải có quân đội thường trực ở vùng Kavkaz.
Cho đến nay, Nga chỉ gửi binh sĩ chuyên nghiệp tới Ukraina. Nhưng quân đội Nga hơn phân nửa là lính nghĩa vụ và Nga không muốn đưa con em sang Ukraina rồi trở về trong những chuyến Cago – 200. Theo các nhà phân tích sự căng thẳng xuất hiện theo hai chiều hướng đó là:
Chiều hướng tốt là bất chấp những tuyên bố gieo hoang mang về cuộc tấn công sắp xảy ra. Moscow dường như đã ý thức được sự lợi hại của nó nên đã từ bỏ mọi suy nghĩ sẽ dùng biện pháp quân sự để giành chiến thắng.
Chiều hướng xấu là Moscow chắc chắn chưa sẵn sàng thừa nhận cho sự thất bại. Thay vào đó họ đang thực hiện chiến lược quấy rối làm Ukraina kiệt sức. Trừ những thay đổi chính trị diễn ra bất ngờ, cuộc chiến đẫm máu sẽ không xảy ra nhưng hòa bình là điều không thể trong thời gian sắp tới.

Trọng Nghĩa