Hải quân Mỹ cuối tuần trước điều khu trục hạm USS Curtis Wilbur đi vào phạm vi 12 hải lý quanh đảo Tri Tôn, thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam nhưng bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép từ năm 1974. Lầu Năm Góc cho hay hành động trên nhằm thách thức những hạn chế về quyền và tự do hàng hải của Mỹ cũng như các nước khác trên Biển Đông, ABC News đưa tin.

Phản ứng trước diễn biến này, phía Trung Quốc tỏ thái độ giận dữ, cho rằng hoạt động của Mỹ “có thể gây ra những hậu quả vô cùng nguy hiểm”. Bắc Kinh cũng lên tiếng đe dọa “lực lượng vũ trang Trung Quốc sẽ thực hiện mọi biện pháp cần thiết” để bảo vệ cái mà họ gọi là “chủ quyền và an ninh” trên Biển Đông.

Theo giáo sư Julian Ku từ Đại học Luật Hofstra, Mỹ, thoạt nhìn, lần điều động tàu này có nhiều điểm giống với sự việc hồi cuối tháng 10, khi Mỹ đưa tàu khu trục USS Lassen đến gần đá Subi thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, bị Trung Quốc bồi đắp thành đảo nhân tạo phi pháp từ năm 2014. Tuy nhiên, ông Julian Ku cho rằng động thái vừa qua của tàu Mỹ đã đạt được những thành công đáng kể, thể hiện ở hai điểm.

Thứ nhất, hành động lần này mang thông điệp rõ ràng và cứng rắn hơn. Washington trước đây tuyên bố điều tàu USS Lassen tới Trường Sa để duy trì lợi ích của Mỹ với tự do đi lại trên không, trên biển và hoạt động ở bất cứ nơi nào trên thế giới luật quốc tế cho phép.

Giới chuyên gia và các nhà lập pháp từng cảm thấy mơ hồ về mục đích chuyến tuần tra của tàu USS Lassen đến mức Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện, Thượng nghị sĩ John McCain, còn yêu cầu Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter giải thích về hoạt động này. Thông điệp nhiễu loạn khiến tính hiệu quả cũng như mục tiêu của hành động không khỏi bị hoài nghi, giáo sư Julian Ku đánh giá.

Sau hơn ba tháng, chính quyền Mỹ nay chuẩn bị một thông điệp tương đối trực tiếp, đề cập đến cả cơ sở pháp lý cũng như mục tiêu của hoạt động. Lầu Năm Góc cho biết Mỹ không đứng về bên nào trong tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông. Hoạt động của tàu USS Curtis Wilbur nhằm thách thức những “đòi hỏi quá mức” của các bên tranh chấp làm giới hạn các quyền hàng hải và tự do hàng hải xung quanh những thực thể mà họ tuyên bố chủ quyền, bằng cách đòi nước khác phải xin phép hay thông báo trước khi đi qua.

Sớm làm rõ trọng tâm pháp lý của hành động, Mỹ đã tránh được các mối hoài nghi như đối với sứ mệnh ở Trường Sa. Việc truyền tải một thông điệp minh bạch ngay từ đầu thực sự là một thành công lớn đối với Mỹ, ông Julian Ku nhận định.

Bên cạnh đó, hoạt động tự do hàng hải (FONOP) của tàu USS Curtis Wilbur cũng phát huy tác dụng khi cô lập được Trung Quốc khỏi các bên có liên quan khác trong tranh chấp chủ quyền. Trung Quốc là nước duy nhất phản đối và lên án quyền đi qua vô hại của tàu Mỹ ở Hoàng Sa.

Việt Nam trong khi đó khẳng định các nước, bao gồm cả Mỹ, có quyền đi qua vô hại trên biển theo luật pháp quốc tế.

“Là quốc gia thành viên của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982, Việt Nam tôn trọng quyền đi qua vô hại trong lãnh hải được thực hiện phù hợp với các quy định có liên quan của luật pháp quốc tế, đặc biệt là điều 17 của Công ước”, ông Lê Hải Bình, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam, hôm 31/1 cho biết.

Bộ trưởng Quốc phòng Australia Marise Payne trước đó cũng bày tỏ ủng hộ việc tàu Mỹ tuần tra ở Biển Đông, cho rằng đây là hành động nhằm bảo vệ luật pháp quốc tế.

Mục tiêu pháp lý được thừa nhận của FONOP là thực thi quyền đi qua vô hại của tàu chiến mà không cần yêu cầu sự cho phép từ trước. Mục đích chiến lược khác là nhằm khiến Trung Quốc bị xa rời khỏi các nước láng giềng trong khu vực. “Ít nhất thì đến nay, chuyến đi của tàu Wilbur đã thành công trong việc thúc đẩy cả hai mục tiêu này”, Julian Ku bình luận.

Vũ Hoàng (vnexpress.net)