Nền kinh tế Ukraina đang chao đảo vì nhiều nguyên nhân: chiến tranh, tham nhũng, lạm phát…Tuy nhiên, ít ai biết được rằng người đang lèo lái con thuyền kinh tế Ukraina ra khỏi cuộc khủng hoảng này lại là một người phụ nữ quốc tịch Mỹ.

Ukraina hiện đang là một quốc gia có chiến tranh, đó là lý do khiến Bộ trưởng Tài chính Natalie Jaresko phải di chuyển 20 km từ Kiev đến Irpin để thăm một bệnh viện quân đội và an ủi các cựu chiến binh trong cuộc xung đột gần đây tại miền Đông nước này. Vị Bộ trưởng này đi từ phòng bệnh này qua phòng bệnh khác với những câu “Anh đã phục vụ ở đâu?” “Làm thế nào mà anh bị thương?”.

Bà Jaresco mặc dù xuất thân từ bang Chicago-Mỹ nhưng có thể nói tiếng Ukraina rất tốt và có vẻ không ai quan tâm đến chất giọng Mỹ của bà. Bộ trưởng Jaresco đã ca ngợi những người lính tại đây là những vị anh hùng, một công việc đáng lẽ ra phải thuộc về những vị tướng quân đội lại được thực hiện bởi một bộ trưởng tài chính. Có vẻ như cuộc khủng hoảng tại Ukraina đã khiến người dân tại đây phải thực hiện những vai trò ít khi xảy ra.

Cách đây 3 tháng, bà Jaresco đã rời khỏi công ty cổ phần tư nhân mà bà đồng sáng lập vào năm 2006 tại Ukraina để tham gia chính phủ của Tổng thống Petro Oleksiyovych Poroshenko. Vị tổng thống này vốn là một tỷ phú sản xuất bánh kẹo và sôcôla, đã được bầu làm tổng thống sau những cuộc biểu tình chống chính phủ của người dân Ukraina (Cách mạng Euromaidan). Vào thời điểm đó, bà Jaresco thậm chí chưa phải là công dân Ukraina.

Hiện nay, với tư cách là quan chức kinh tế hàng đầu của đất nước, Bộ trưởng Jaresco là người liên kết giữa Ukraina với Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Châu Âu (EBRD). Bà cũng là người chịu trách nhiệm cải cách thuế cũng như quản lý tài chính quốc gia. Nhiệm vụ trước mắt của vị bộ trưởng này là đưa ngân sách Ukraina thoát khỏi tình trạng khó khăn. Bà Jaresco cho biết không thể đợi cho đến khi tình hình trở nên tốt đẹp rồi mới hành động.

Sau gần 1 năm kể từ khi ông Poroshenko lên làm tổng thống, cả thế giới đã tập trung sự chú ý vào cuộc xung đột tại miền Đông Ukraina. Cuộc xung đột này bắt đầu vào tháng 2/2014, ngay sau khi Cựu Tổng thống Viktor Yanukovych rời khỏi Ukraina do các cuộc biểu tình Euromaidan. Tính đến nay, cuộc xung đột tại miền Đông Ukraina đã gây thiệt mạng khoảng 6.000 người.

Mặc dù vậy, cho dù Ukraina có thành công trở thành một quốc gia dân chủ độc lập hay không phụ thuộc nhiều vào những nỗ lực của Bộ trưởng Jaresco và các đồng nghiệp của bà trên mặt trận kinh tế, vốn cũng khó khăn như trên mặt trận quân sự. Nhiệm vụ của bà Jaresco và những đồng nghiệp là phải xây dựng lại một nền kinh tế đã suy sụp và gây dựng lại lòng tin quốc tế đối với Ukraina. Đồng thời, Bộ trưởng Jaresco và các đồng nghiệp cũng phải đối mặt với tình trạng tham nhũng, thiên vị đã ám ảnh Ukraina kể từ khi Liên Xô tan rã. Bà và các đồng nghiệp phải thực hiện nhiệm vụ trên bằng bất cứ giá nào bởi nhiều nguyên nhân. Các ngân hàng quốc doanh Ukraina đang trên bờ vực sụp đổ, ngân sách quốc gia đang tiêu đến những đồng dự trữ ngoại hối cuối cùng còn tỷ lệ lạm phát tại đây đã đạt 28% và vẫn tiếp tục tăng. Vào tháng 1/2015, đồng Hryvnia đã giảm 1/3 giá trị chỉ trong vài giờ. Người dân Ukraina sẽ ngày càng căm ghét chính phủ Ukraina hiện tại cũng như những người ủng hộ Phương Tây nếu xung đột quân sự vẫn còn tiếp diễn còn công cuộc cải cách vẫn bị đình trệ.

Bộ trưởng Jaresco đã thể hiện sự nghiêm trang và tôn trọng khi đến thăm bệnh viện Irpin. Rất nhiều thương binh đã chào đón Bà Jaresco, thậm chí chen chúc trong một phòng để nói chuyện với bà. Những người lính này nói về việc thiếu thốn hỏa lực trên mặt trận. “Tại sao chúng ta không có vũ khí hiện đại?” “Làm thế nào mà quân địch lại có thể biết vị trí của chúng ta bất kỳ lúc nào?” Bộ trưởng Tài chính Ukraina lắng nghe câu chuyện của những người lính này trong khi biết rõ rằng Ukraina không đủ tiền để trang bị tốt hơn cho quân đội.

Khi bà Jaresco hỏi những người lính xem họ định làm gì sau khi hồi phục, họ đã trả lời rằng sẽ quay trở lại mặt trận. Mặc dù chức trách của Bà Jaresco liên quan đến những con số tài chính khô khan nhưng vị bộ trưởng này vẫn rơi lệ khi rời khỏi bệnh viện Irpin.

Cha của bà Jaresco là ông Ivan, sinh năm 1932 tại Poltava-Ukraina. Trong chiến tranh thế giới lần thứ 2, ông Ivan đã bị lưu đày cùng gia đình đến một trại tập trung của Đức Quốc xã ở Đức. Sau chiến tranh, ông di cư sang Chicago-Mỹ và gặp Bà Maria, mẹ của Bà Jaresco và cũng là một người tị nạn Ukraina. Gia đình thuộc tầng lớp trung lưu nghèo của ông Ivan đã nuôi nâng 3 đứa con, bao gồm bà Jaresco.

Theo Bộ trưởng Jaresco, câu chuyện của bà cũng giống bao câu chuyện gia đình đi tìm ước mơ tại Mỹ. Theo bà, quốc gia này đã cung cấp cơ hội, tự do và những ước mơ trong những năm 50. Hồi niên thiếu, vị bộ trưởng này dành những ngày cuối tuần tại trường học tiếng Ukraina và cho nhà thờ. Tuy nhiên, gia đình ông Ivan lại nói tiếng Anh ở nhà bởi cha của bà Jaresco muốn các con hòa nhập vào xã hội Mỹ. Ngoài ra, ông Ivan cũng rất cẩn thận để không liên quan đến chính trị và hy vọng rằng gia đình ông sẽ trở thành một gia đình trung lưu tại Mỹ.

Bà Jaresco học chuyên ngành kế toán tại trường Đại học Depaul, sau đó theo học thạc sĩ tại trường Harvard năm 1989. Sau khi tốt nghiệp, bà làm công việc hành chính tại văn phòng chịu trách nhiệm về Liên Xô thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ. Khi Liên Xô tan rã, vị bộ trưởng này đã đến Kiev vào năm 1992 với tư cách là một trong 8 quan chức ngoại giao thuộc Đại sứ quán Mỹ tại Ukraina và sống tại quốc gia này cho đến nay. Ông Ivan không thể hiểu những gì con gái mình làm. Do những gì trải qua nên ông Ivan cố gắng tránh né những vấn đề liên quan đến chính trị và ông không hiểu tại sao bà Jaresco lại rời bỏ vùng đất ước mơ để đến sống tại Ukraina.

Khi sống tại Ukraina, Bộ trưởng Jaresco nhận thấy quốc gia này sẽ gặp khó khăn trong việc chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường. Đồng thời, việc đẩy nhanh tư nhân hóa tài sản nhà nước cũng là một cơ hội tốt cho quốc gia này. Bà Jaresco thôi việc tại Đại Sứ quán và gia nhập Quỹ Western NIS Enterprise Fund (WNEF). Đây là một tổ chức được hỗ trợ bởi Cơ quan Phát triển Quốc tế thuộc chính phủ Mỹ (USAID) và được thành lập nhằm thúc đẩy các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Ukraina.

Giữa những năm 1990, Ukraina có tỷ lệ siêu lạm phát 10.000% và sau đó là những ảnh hưởng từ cuộc khủng hoảng tài chính tại Nga. Sau gần một thập kỷ trì trệ, quốc gia này có những dấu hiệu tăng trưởng đầu tiên vào năm 2000. Năm 2004, cuộc Cách mạng Cam (OR) nổ ra và tình hình bất ổn tại Ukraina tăng cao. Mặc dù vậy, các nhà đầu tư quốc tế thấy lại cơ hội tại Ukraina. Năm 2006, bà Jaresco và 3 đối tác khác đã thành lập công ty quản lý Horizon Capital nhằm tham gia quản lý Quỹ WNEF và 2 quỹ tài chính khác. Khi bà rời công ty vào tháng 12/2014, họ đang quản lý 600 triệu USD tiền đầu tư vào Ukraina.

Năm 2014, Bộ trưởng Jaresco đã phát biểu rằng sự thay đổi chế độ năm ngoái là thời điểm tuyệt vời để Ukraina phát triển với một tốc độ nhanh hơn nhiều so với giai đoạn 22 năm qua. Xã hội Ukraina hiện nay đã có sự thay đổi căn bản và những nhu cầu của người dân Ukraina không thể bị bỏ qua bởi bất kỳ nhà chính trị nào.

Sau đó, đại diện của công ty dịch vụ nhân sự WE Partners làm việc cho chính phủ mới đã đến gặp bà Jaresco tại Horizon Capital. Công ty này đã phỏng vấn nhiều ứng cử viên cho nhiều chức vụ trong chính phủ trước khi đến gặp vị nữ quản lý này. Mới đầu, bà từ chối vì đã có công việc riêng nhưng vẫn đồng ý gặp Tổng thống Poroshenko và Thủ tướng Arseniy Yatsenyuk. Bộ trưởng Jaresco cho biết họ đã nói chuyện nhiều về lòng yêu nước và tìm được những điểm chung về những vấn đề cần thiết cho cải cách tại Ukraina. Trong đó bao gồm vấn đề về môi trường kinh doanh, các tổ chức tài chính quốc tế, các mối quan hệ song phương của Ukraina.

Nếu đồng ý làm việc trong chính phủ thì bà Jaresco có thể thu hút tài chính cho Ukraina trong giai đoạn khó khăn và thuyết phục các nhà đầu tư rằng vẫn còn có cơ hội thành công tại Ukraina. Cả tổng thống và thủ tướng Ukraina đều đã hy vọng bà Jaresco có thể dùng những kinh nghiệm của mình để làm những điều đó cho đất nước. Sau đó 1 tuần, bà đã đồng ý làm Bộ trưởng Tài chính Ukraina.

Nền kinh tế Ukraina hiện còn gặp rất nhiều khó khăn. Mặc dù vậy, vẫn còn cơ hội cho quốc gia này khi “không có tài sản xấu trong đầu tư mà chỉ có mức giá tồi”.

Những mối liên hệ của Bà Jaresco, đặc biệt là mối liên quan giữa công ty Horizon Capital với USAID, là tư liệu cho những chuyên gia theo học thuyết âm mưu khi họ cho rằng phong trào biểu tình Euromaidan là một âm mưu của Phương Tây nhằm đưa Ukraina ra khỏi tầm ảnh hưởng của Nga. Ngoài bà Jaresco, hai vị bộ trưởng người nước ngoài khác cũng nằm trong tầm ngắm của các chuyên gia theo học thuyết âm mưu. Đó là Bộ trưởng Thương mại và Kinh tế Aivaras Abromavicius và Bộ trưởng Y tế Alexander Kvitashvili.

Nhiều vị bộ trưởng mới của chính phủ Ukraina hay những chuyên gia làm việc trong chính phủ có những nguồn gốc khác nhau như Ba Lan, Đức, Canada…Tuy nhiên, giờ đây tất cả họ đều loại bỏ sự khác biệt để phục vụ cho một chính phủ. Bộ trưởng Jaresco đã không còn phải mang quốc tịch nước ngoài tại Ukraina nữa, Tổng thống Poroshenko đã cấp cho bà quyền công dân Ukraina để phục vụ đất nước. “Tôi là một người gốc Ukraina. Hiện nay, tôi đã có được hộ chiếu Ukraina.”

Theo luật pháp địa phương, bà Jaresco không thể cùng lúc mang 2 hộ chiếu. Tuy nhiên, bà vẫn có thời gian vài năm trước khi bị tước bỏ quốc tịch Mỹ. Nhiều chuyên gia không ngờ rằng vị bộ trưởng này có thể làm việc tại vị trí hiện tại lâu như vậy bởi mức lương của bà chỉ là 10.000 Hryvnia/tháng, tương đương 300 USD. Bộ trưởng Jaresco cho biết bà làm công việc này chỉ bởi lòng yêu nước. Không có lý do nào khác thôi thúc bà làm việc ngoại trừ hy vọng thay đổi Ukraina. “Ukraina phải thành công. Không có chỗ cho thất bại của bất kỳ ai trong chúng tôi.”

Vào tháng trước, Thủ tướng Yatsenyuk cho biết nền kinh tế Ukraina đã suy giảm 20% trong năm qua do sự can thiệp quân sự của Nga. Bộ trưởng Jaresco cũng cho biết Cựu Tổng thống Yanukovych đã bỏ rơi Ukraina với khoản nợ 40 tỷ USD. Dự trữ ngoại hối của Ukraina đã giảm từ 20,4 tỷ USD xuống chưa đến 7 tỷ USD. Đồng Hryvnia đã giảm giá từ mức 8 Hryvnia/USD tại thời điểm trước cách mạng Euromaidan xuống mức thấp kỷ lục 32,5 Hryvnia/USD vào ngày 25/2/2015, thời điểm ngân hàng trung ương Ukraina tạm ngừng giao dịch hối đoái trong 3 ngày. Thông tin này đến với chính phủ Ukraina khi nước này chuẩn bị tái cơ cấu lại nợ nước ngoài. Kết quả là việc phục hồi nền kinh tế Ukraina trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Hiện nay, tình hình Ukraina đã trở nên tốt hơn. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã cam kết hỗ trợ 17,5 tỷ USD cho Ukraina trong vòng 4 năm tới. Theo bà Jaresco, điều này sẽ đem lại sự tự tin cho nền kinh tế cũng như mở ra quan hệ hỗ trợ song phương và đa phương cho Ukraina trong thời điểm khó khăn hiện tại.

Mỹ cũng đã cam kết khoản hỗ trợ 2 tỷ USD, Liên minh Châu Âu (EU) cam kết một khoản cho vay 2,2 tỷ Euro. Các nước như Đức, Nhật Bản và Canada cũng cam kết hỗ trợ trị giá khoảng 1 tỷ USD mỗi nước.

Cam kết của IMF và một số nước khác là điều cần thiết cho Ukraina hiện nay. Tuy nhiên, những khoản tài chính này chỉ thực sự có hiệu quả khi hệ thống kinh tế của Ukraina được cải cách triệt để.

Trong chiến dịch tranh cử, Tổng thống Ukraina Poroshenko đã cam kết thoái vốn khỏi tập đoàn Roshen, công ty bánh kẹo đã giúp ông trở thành tỷ phú. Lý do thực sự đằng sau chiến dịch cải cách của vị tổng thống này là nhằm vào sự gia tăng ảnh hưởng của những ông trùm chính trị-kinh tế sau cách mạng Euromaidan. Những ông trùm này kiểm soát giới truyền thông và có tiếng nói trong Nghị viện Ukraina. Vì vậy, quốc gia này đang gặp khó khăn trong việc chống lại những tệ nạn trong chính hệ thống quyền lực của nước mình. Trong một cuộc khảo sát gần đây của công ty tư vấn Research & Branding Group, có 46% số người phỏng vấn không hài lòng về những gì mà Tổng thống Poroshenko đã làm.

Tuy nhiên, đã có một số dấu hiệu tích cực trong tiến trình cải cách của Ukraina. Đầu tháng 2/2015, chính phủ Ukraina công bố kế hoạch nộp thuế thu nhập doanh nghiệp thông qua hệ thống điện tử. Quá trình này có thể tiết kiệm 1 tỷ USD tiền gian lận thuế mỗi năm. Đây là tệ nạn đóng vai trò quan trọng trong tình trạng tham nhũng của Ukraina và khiến nhà nước thiệt hại 25% ngân sách quốc gia mỗi năm. Bên cạnh đó, rất khó để có thể tìm ra một nhân vật chính trị nổi tiếng “trong sạch hoàn toàn” tại Ukraina. Tiến trình cải cách tư pháp tại nước này đang gặp khó khăn khi cả tổng thống lẫn Quốc hội Ukraina đều không muốn từ bỏ ảnh hưởng đến tòa án.

Đây chỉ là một số ít vấn đề cần cải cách trong 60 vấn đề được thảo luận bởi chính phủ Ukraina. Chánh Văn phòng Tổng thống Dmytro Shymkiv hiểu rất rõ những gì mà Ukraina phải đối mặt. Một nửa nhân viên dưới quyền ông Shymkiv chưa bao giờ sử dụng thư điện tử, 1/3 số nhân viên chưa bao giờ sử dụng máy tính. Kết quả là Ukraina có một hệ thống thủ tục giấy tờ cồng kềnh ngập trong chữ ký và con dấu cho các thỏa thuận bất động sản hoặc xây dựng. Điều này tạo cơ chế cho tình trạng tham nhũng ở nước này.

Ông Shymkiv cho biết đã có rất nhiều nghi vấn về hệ thống nhà nước nhưng không có ai để ý trong 20 năm qua. Hiện nay, Ukraina đang phải xây dựng lại một hệ thống nhà nước bền vững. Mỗi ngày các quan chức chính phủ phải xây dựng một quy định mới hoản hảo và đảm bảo quy định này không phải sửa chữa lại.

Ukraina là một trong số ít các quốc gia ở Châu Âu không có mạng internet 3G. Chính phủ Tổng thống Poroshenko vừa hoàn thành việc bán giấy phép kinh doanh 3G cho một số công ty viễn thông. Nhờ đó, ngân sách quốc gia sẽ có thêm gần 300 triệu USD. Trong khi người dân Ukraina vui mừng vì dịch vụ 3G thì cả thế giới đã có kế hoạch nâng cấp lên 5G. Đây là thực trạng của Ukraina, một thực trạng kẹp giữa lý tưởng và sự thất vọng. Công cuộc cải cách của Ukraina được thực hiện quá chậm chạp đến mức một số chuyên gia cảm thấy chính phủ không thực sự nghiêm túc đối với tiến trình này.

Bộ trưởng Thương mại Abromavicius cho biết họ có rất nhiều mục tiêu trong việc tái cơ cấu hệ thống tại Ukraina. Tổng Cục Thống kê thuộc Bộ Thương mại có 10.450 nhân viên, cao hơn nhiều so với các nước khác và đây là một trong những mục tiêu cần cải cách. Một thế hệ mới đang điều hành đất nước Ukraina và họ làm việc rất hiệu quả. Do đó họ cũng yêu cầu sự hiệu quả từ những quan chức khác. Bộ trưởng Thương mại cho rằng sẽ là lãng phí nếu Ukraina bỏ lõ cơ hội tái cơ cấu trong tình hình hiện nay. Trong năm nay, Bộ Thương mại dự kiến sẽ giảm 5,5% số nhân viên.

Bên cạnh đó, vị bộ trưởng này cũng phát biểu rằng cuộc xung đột tại miền Đông Ukraina là một sự hiểu nhầm. Ông nói rằng những nhà lãnh đạo Nga đã sai lầm về Ukraina, họ không hiểu quốc gia này. Ukraina chỉ đơn giản là muốn được độc lập và đưa ra quyết định cho bản thân mình.

Giám đốc Genna Lozovsky của Sandglass Capital Management đã đi tìm cơ hội đầu tư trong công cuộc tái cơ cấu nợ của Ukraina. Trong năm qua, vị giám đốc này đã giảm danh mục đầu tư vào Ukraina giống như bao nhà đầu tư khác. Ông Lozovsky cho rằng thị trường Ukraina có rủi ro cao khi đầu tư. Hiện Sandglass Capital Management đang tập trung đầu tư vào ngành xuất khẩu tại Ukraina để hưởng lợi từ sự sụt giá của đồng Hryvnia. Tuy nhiên, ông vẫn tin vào triết lý “Không có tài sản kém, chỉ có mức giá tồi” trong đầu tư.

Theo những nhà lãnh đạo mới của Ukraina, cuộc xung đột với Nga đã khiến nước này mất đi 10% lãnh thổ. Kể cả vậy, các nhà đầu tư sẽ không quay lại quốc gia này như trước đây nếu hòa bình không được thành lập trên toàn lãnh thổ. Giám đốc Lozovsky cho biết đây là điểm khác biệt căn bản giữa thị trường Ukraina và những thị trường đầu tư rủi ro khác.

 

(Hoàng Nam báo NDH– Theo Bloomberg Businessweek)

 

• Cuộc bầu cử Quốc hội Ukraina - cơn sóng thần xóa sổ thể chế chính trị già cũ
• Ba kịch bản...tiếp theo và hết
• Ba kịch bản. Điều gì sẽ đến với đất nước Ukraina dưới thời của tổng thống Zelenski
• Trước năm 2020, lượng khí đốt khai thác  ở Ukraina có thể tăng lên 35% 
• Đại sứ Gruzia Mikheil Ukleba: Đóng cửa thị trường Nga đã giúp chúng tôi rất nhiều. Hiện chúng tôi đang xuất khẩu rượu vang đến 42 quốc gia trên thế giới
• Việt Nam chăm cải cách kinh doanh nhất khu vực